Niepłodność to choroba męskiego lub żeńskiego układu rozrodczego, definiowana przez niemożność zajścia w ciążę po 12 miesiącach lub więcej regularnych stosunków seksualnych bez zabezpieczeń. Dotyka ona miliony ludzi w wieku rozrodczym na całym świecie, szacunki sugerują, że na Ziemi żyje od 48 milionów par do 186 milionów osób. Niepłodność może być pierwotna- gdy dana osoba nigdy nie zaszła w ciążę lub wtórna, gdy przynajmniej jedna wcześniejsza ciąża została osiągnięta. Opieka nad niepłodnością obejmuje profilaktykę, diagnostykę i leczenie. W 35% przypadków przyczyna niepłodności leży po stronie kobiety, tyle samo procent przypadków dotyczy mężczyzn, za 10% sytuacji odpowiadają oboje, natomiast w 20% przypadków nie da się określić jednoznacznej przyczyny.
Niepłodność może być spowodowana wieloma różnymi czynnikami, zarówno w męskim jak i żeńskim układzie rozrodczym. Czasami jednak nie da się określić przyczyn niepłodności.
Niepłodność u kobiet
Zaburzenia owulacji – Niepłodność często spowodowana jest problemami z prawidłowym przebiegiem owulacji (comiesięcznym uwolnieniem komórki jajowej z jajników). Powodować to mogą zaburzenia hormonalne, takie jak zespół policystycznych jajników, niewydolność fazy lutealnej, hiperprolaktynemia – stan zwiększonej produkcji prolaktyny, nadczynność lub niedoczynności tarczycy, uszkodzone komórki jajowe, stany przewlekłe takie jak nowotwór czy AIDS.
Nieregularny cykl a płodność
Zazwyczaj definiuje się, że regularne cykle to takie, które występują co 21 do 35 dni. Długość krwawienia nie powinna przekraczać 7 dni. Dodatkowo znaczenie ma dynamika krwawienia miesiączkowego: po stopniowym zwiększaniu natężenia do 2-3 dni krwawienia powinno następnie stopniowo się zmniejszać. Dodatkowe zjawiska występujące w cyklu jak przedłużone plamienia przed miesiączką lub wydłużone plamienia pomiesiączkowe oraz krwawienia śródcykliczne, również nasuwają wątpliwości co do prawidłowości cyklu. Pojęcie regularnych cykli jest bardzo ważne, gdyż pozwala w sposób prosty, lecz niezbyt precyzyjny, zorientować się czy miesiączki związane są z owulacją i możliwością płodności. Z reguły cykle regularne sugerują występowanie owulacji i występują zwykle u kobiet płodnych. Cykle nie spełniające tych kryteriów mogą świadczyć o zaburzeniach płodności, w tym braku owulacji. Do ciąży może jednak dochodzić również w cyklach znacznie skróconych lub wydłużonych. Z drugiej strony regularne cykle też mogą występować u kobiet z niepłodnością i brakiem owulacji. Obecność cykli regularnych zdecydowanie ułatwia obserwację cyklu i wyznaczanie okresów płodnych i niepłodnych. Metody obserwacji cyklu nie są oparte na kalendarzowym obliczaniu dni. Dlatego, obserwacja biomarkerów płodności sprawdza się również w cyklach nieregularnych oraz cyklach bezowulacyjnych. Obserwacja temperatury i śluzu pozwala na precyzyjne ustalenie objawów zbliżającej się płodności oraz potwierdzić odbycie owulacji. Zastosowanie nowoczesnych urządzeń takich jak termometr owulacyjny sprawi, że zastosowanie tych precyzyjnych metod będzie łatwiejsze i dostępne dla każdej kobiety.
Problemy z jajowodami i/lub macicą – Mogą utrudniać przemieszczanie się komórki jajowej z jajnika do macicy i osadzanie się w niej.
Endometrioza – komórki normalnie występujące w błonie śluzowej macicy, występują poza jamą macicy. Komórki te charakteryzują się aktywnością wydzielniczą. Reagują na zmiany hormonalne podczas trwania cyklu co objawia się przewlekłą reakcją zapalną.
Mięśniaki podśluzówkowe – są to łagodne, nienowotworowe guzy występujące w ścianie macicy. Mogą one zakłócać proces implantacji lub zablokować jajowody uniemożliwiając plemnikom zapłodnienie komórki jajowej. Dodatkowo duże mięśniaki mogą powiększać jamę macicy, zwiększając odległość jaką musi pokonać plemnik.
Sterylizacja – jest to teoretycznie odwracalna metoda antykoncepcji która ma na celu zablokowanie jajowodów, jednakże szanse na zapłodnienie po odwróceniu tego zabiegu nie są wysokie.
Inne zabiegi chirurgiczne – Operacje miednicy mogą powodować uszkodzenia jajowodów lub szyjki macicy.
Niektóre leki i zabiegi również mogą wpływać na płodność kobiety.
Chemioterapia – może powodować niewydolność jajników, w niektórych przypadkach trwale.
Radioterapia – w przypadku, gdy jest skierowana w okolice narządów rozrodczych, może zwiększać ryzyko problemów z płodnością.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne – długotrwałe zażywanie aspiryny lub ibuprofenu, może utrudnić zajście w ciążę.
Cholesterol – Wysoki poziom cholesterolu, może mieć wpływ na płodność kobiet.
Dodatkowo na płodność kobiet może mieć wpływ: rosnący wiek, palenie papierosów, intensywne nadużywanie alkoholu, infekcje układu rozrodczego, przedwczesna niewydolność jajników, nadwaga, niedowaga, leki przeciwpsychotropowe, narkotyki (marihuana, kokaina), poważne schorzenia nerek i wątroby, choroby przysadki mózgowej, zespół Turnera.
>> Więcej o temacie dieta a płodność przeczytasz tu: Dieta i płodność
Niepłodność u mężczyzn
Jest związana z następującymi problemami:
- produkcja plemników, ich liczba, prawidłowy ruch i kształt,
- kształt nasienia, czy umożliwiony jest prawidłowy transport plemników przez kanaliki męskiego układu rozrodczego.
Czynniki ryzyka wystąpienia niepłodności u mężczyzn obejmują: starszy wiek, palenie papierosów, intensywne nadużywanie alkoholu, nadwaga, otyłość, toksyny (pestycydy, herbicydy, metale ciężkie), wsteczny wytrysk, żylaki powrózka nasiennego (obrzęk żył wokół jąder), uraz jąder, przeciwciała atakujące i niszczące plemniki, zaburzenia hormonalne (niska produkcja testosteronu), choroba tarczycy, niedorozwój gonad, czynniki psychologiczne, narkotyki, niektóre leki, nowotwory, zaburzenia genetyczne, stany zapalne w obrębie układu rozrodczego.
10 sposobów na zdiagnozowanie niepłodności u kobiet
Potencjalna niepłodność kobieca jest oceniana w ramach dokładnego badania fizykalnego. Lekarz może zastosować jedną lub więcej metod.
- badanie moczu lub krwi w celu wykrycia infekcji lub problemów hormonalnych,
- badanie miednicy,
- badanie piersi,
- zbadanie próbki śluzu szyjkowego i tkanki w celu ustalenia jego konsystencji (prawidłowy przebieg owulacji),
- badanie z użyciem laparoskopu wprowadzonego do jamy brzusznej w celu sprawdzenia stanu narządów i poszukiwania zatorów, zrostów i blizn,
- badanie HSG z wykorzystaniem promieniowania rentgenowskiego wraz z specjalnym płynem wprowadzonym do jajowodów w celu kontroli ich drożności,
- histeroskopia, badanie wykonywane w celu zlokalizowania ewentualnych nieprawidłowości macicy z wykorzystaniem małego teleskopu,
- USG macicy i/lub jajników – dopochwowo lub brzusznie,
- testy genetyczne w celu wykluczenia nieprawidłowości wpływających na płodność,
- śledzenie owulacji jako metoda świadomości płodności. Więcej przeczytasz w artykule: Cykl kobiety a NPR
Diagnozowanie niepłodności u mężczyzn
Lekarz może przeprowadzić wywiad a propos historii medycznej, stosowanych leków, nawyków seksualnych, przeprowadzić badanie fizykalne, skontrolować jądra i prącie pod kątem obecności guzków i deformacji. Badania jakie mogą zostać zlecone to:
- analiza nasienia – kontrola ilości, ruchliwości i jakości plemników, ponadto kolor może świadczyć o infekcji lub obecności krwi,
- badanie krwi – kontrola poziomu testosteronu i innych hormonów,
- badanie USG w celu ujawnienia problemów takich jak niedrożność przewodu wytryskowego lub wytrysk wsteczny.
Leczenie niepłodności
Leczenie zależeć może od wielu czynników, w tym wieku osoby która stara się o potomstwo, czasu trwania niepłodności, osobistych preferencji oraz ogólnego stanu zdrowia danej osoby.
Leczenie niepłodności u mężczyzn jest różne w zależności od przyczyny:
- zaburzenia erekcji i/lub wytrysku leczone są famakologicznie i metodami behawioralnymi,
- żylaki powrózka usuwane są chirurgiczne,
- niedrożność najądrza – operacja chirurgiczna.
- W przypadku dolegliwości takich jak wytrysk wsteczny lub niedrożność najądrza można również pobrać plemniki i zastosować laboratoryjne metody zapłodnienia komórki jajowej.
Zabiegi na płodność kobiet obejmują m.in. chirurgię laparoskopową (w przypadku blizn, mięsniaków) Istnieje wiele leków hormonalnych mających na celu regulację przebiegu cyklu – głównie owulacji lub jej wywołanie. Parom zaleca się częstsze współżycie w okresie około owulacyjnym.
Czym jest zapłodnienie In vitro?
Jest to laboratoryjnie oparta medyczna forma wspomagania rozrodu. Podczas zapłodnienia in vitro dojrzałe komórki jajowe są pobierane z jajników i zapładniane przez plemniki w warunkach laboratoryjnych. Następnie zapłodnione jajo przenosi się do macicy kobiety. W przypadku jeśli jedno z partnerów z różnych przyczyn nie może być dawcą komórki jajowej lub plemników można wykożystać nasienie lub komórkę anonimowego dawcy.
Koszty leczenia niepłodności są bardzo zróżnicowane ze względu na rozmaite podłoże problemu z niepłodnością, a więc różne metody i zabiegi jakie można wykorzystać. Ceny wahają się w zależności od kliniki i metody dochodząc nawet do ok. 7 tysięcy złotych (bez kosztów dodatkowych leków) za jeden zabieg.
Kliniki leczenia niepłodności w Polsce za pomocą in vitro:
Gameta, Klinika Bocian, Fertimedica, Invicta, Salve Medica, Invimed, Gyncentrum, Antrum, Centrum Rozrodu Artvimed
Kliniki leczenia niepłodności metodami naturalnymi: Instytut Rodziny w Warszawie
