Regularność cyklu
Obserwowanie cyklu miesiączkowego poza chęcią samopoznaniem głównie służy wyznaczaniu okna dni płodnych (ang.: fertility window) w celu zwiększenia szansy zajścia w ciążę ale także jej świadomemu zapobieganiu.
Generalnie aby wyznaczyć to okno bierze się pod uwagę żywotność plemników oraz czas życia komórki jajowej. Zbadano, że plemniki są w stanie przetrwać w śluzie szyjkowym kobiety nawet do 5-7 dni! Z tego względu nawet współżyjąc 5 dni przed owulacja kobieta ma szansę na zajście w ciążę. Jednocześnie komórka jajowa po owulacji obumiera po 12 -24 godzinach. Rozbieżność długości życia komórki wynika z badań klinicznych i publikacji naukowych.
Zakładając idelany 28 dniowy cykl, w którym owulacja nastąpiła pomiędzy 13 a 15 dniem, dni płodne trwają od 7 do 15 dnia cyklu. Należy jednak zauważyć, że długi cykl to taki powyżej 35 dni a krótki poniżej 25 dni (niektórzy przyjmują, że zakres trwania regularnego cyklu to 25-35 dni) . Długość cyklu pomiędzy 25 a 35 dniami przyjmuje się za normalny, jeśli jego długość jest stostunkowo powtarzalna, czyli nie zmiania się o więcej niż 5 dni. Trudno jest orzec dlaczego jedne kobiety mają dłuższe a inne krótsze cykle. Częściowo jest to sprawa genetyczna a częściowo środowiskowa i związana ze stylem życia. Cykle długie częściej niż normalne bywają bezowulacyjne i mogą też być skutkiem zbyt intensywnych treningów, diety czy niektórych dolegliwości takich jak zespół policystycznych jajników czy hiperprolaktynemia. Krótkie cykle z kolei mogą być następstwem zapalenia przydatków czy zaburzeń hormonalnych.
Długość krwawienia miesiączkowego nie powinna przekraczać 7 dni. Dodatkowo, znaczenie ma dynamika krwawienia miesiączkowego: po stopniowym zwiększaniu natężenia do 2-3 dnia cyklu, krwawienie powinno stopniowo się zmniejszać.
Płodność a cykl
Dodatkowe zjawiska występujące w cyklu jak przedłużone plamienia przed miesiączką lub wydłużone plamienia pomiesiączkowe oraz krwawienia śródcykliczne nasuwają wątpliwości co do prawidłowości cyklu. Pojęcie regularnych cykli jest bardzo ważne, gdyż pozwala w sposób prosty, lecz niezbyt precyzyjny, zorientować się czy miesiączki związane są z owulacją i posiadaną płodnością.
Z jednej strony cykle regularne sugerują występowanie owulacji i występują zwykle u kobiet płodnych. Cykle nie spełniające tych kryteriów mogą świadczyć o zaburzeniach płodności, w tym braku owulacji. Do ciąży może jednak dochodzić również w cyklach znacznie skróconych lub wydłużonych. Z drugiej strony regularne cykle też mogą występować u kobiet z niepłodnością i brakiem owulacji. Obecność cykli regularnych zdecydowanie ułatwia obserwację cyklu i wyznaczanie okresów płodnych i niepłodnych.
Metody obserwacji cyklu nie są oparte na kalendarzowym obliczaniu dni. Dlatego, obserwacja biomarkerów płodności sprawdza się również w cyklach nieregularnych oraz cyklach bezowulacyjnych. Obserwacja temperatury i śluzu pozwala na precyzyjne ustalenie objawów zbliżającej się płodności oraz potwierdzić odbycie owulacji.
Etapy płodności w cyklu kobiety
Generalnie rzecz ujmując cykl kobiety można podzielić na etapy pod kątem jej płodności. W cyklu kobiety można wyróżnić poziom niższy i wyższy podstawowej temperatury podstawowej ciała (PTC) mierzony według dobrych praktyk. O dobrych praktykach w mierzeniu PTC możesz przeczytać artykule: Czego można się dowiedzieć z obserwacji PTC?
Poziom niższy utrzymuje się od początku cyklu do owulacji a poziom wyższy następuje od owulacji do następnej miesiączki. Przyjmuje się, że skok PTC z niższego na wyższy wynosi około 0,2-0,5 stopnia Celsjusza i zachodzi pod wpływem zmiany wydzielanych hormonów w procesie owulacji. Trzykrotne zanotowanie wyższego poziomu temperatury ponad 6 poprzedzających pomiarów sugeruje wystąpienie owulacji. Oznacza to, że metoda monitorowania PTC jest metodą ex post wyznaczania owulacji. Jednak kilkumiesięczna obserwacja PTC pozwala dokładniej przewidzieć owulację w kolejnych cyklach. W wyniku zmian hormonalnych poziom PTC opada do poziomu niższego w momencie nastąpienia kolejnej miesiączki. Niepłodność względna – trwa od pierwszego dnia miesiączki do około 5 dni przed owulacją. Średnio (zakładając cykl 28 dniowy) przyjmuje się, że etap ten trwa około to ok. 10 dni. Niepłodność jest względna, ponieważ plemniki mogą “doczekać się” uwolnienia komórki jajowej i może dojść do zapłodnienia nawet bez współżycia w dniu owulacji. U kobiet, które mają krótkie cykle bezpłodność względna jest krótsza, a u kobiet z długimi cyklami dłuższa. W trakcie niepłodności względnej temperatura podstawowa ciała utrzymuje się na poziomie niższym.
Faza płodna – obejmuje owulację i dni około owulacyjne (5 dni przed owulacja i trzy dni po). Chociaż komórka jajowa żyje krótko (12-24 godziny) to nie ma nigdy pewności kiedy nastąpiła sama owulacja (czyli uwolnienie jej do jajowodu) i kiedy komórka jest gotowa do zapłodnienia. Ze względu na różny przebieg cyklu u kobiet przyjmuje się, że faza płodna rozpoczyna się 7 dni przed owulacją i trwa do 3-4 dni po owulacji. Dokładna obserwacja ciała (w tym temperatury podstawowej ciała i śluzu) i poznanie swoistych dla swojego organizmu objawów pozwala kobiecie dokładniej wyznaczać fazę płodną. W fazie płodnej następuje skok temperatury z poziomu niższego na wyższy. Najpopularniejsza zasadą jest zasada 3 na 6 (ang. three over six) czyli 3 pomiarów z rzędu powinno mieć wyższe wartości niż 6 pomiarów poprzedzających te trzy.
Faza niepłodności bezwzględnej – zaczyna się od obumarcia niezapłodnionej komórki jajowej i trwa do dnia wystąpienia miesiączki (złuszczenia endometrium). W tej fazie żywotność plemników nie ma znaczenia. Faza niepłodności bezwzględnej trwa około 11-10 dni. Często faza bezpłodności bezwzględnej mylona jest z fazą lutealną (od owulacji do kolejnej miesiączki), która trwa z reguły 14 dni i nie ma na nią wpływu długość trwania cyklu. Różnica w długości fazy lutealnej a niepłodności bezwzględnej właśnie wynika z długości życia komórki jajowej i potencjalnej szansy na zapłodnienie przez 24h po owulacji. Należy zauważyć, że niektóre kobiety niestety mają zaburzoną fazę lutealną. Medycznie nazywane jest to niewydolnością fazy lutealnej. Zwykle pojawia się to u kobiet z krótkimi cyklami ale nie tylko. Niewydolność fazy lutealnej może być przyczyną problemów z zagnieżdżeniem zarodka. Diagnoza tej nieprawidłowości wymaga pogłębionej, długoterminowej obserwacji swojego zdrowia ginekologicznego. O niewydolności fazy lutealnej więcej dowiesz się w artykule: Zagnieżdżanie sie zarodka, a faza lutealna? Co to jest niewydolność fazy lutelanej?
W fazie niepłodności bezwzględnej PTC utrzymuje się na wyższym poziomie. Jeśli nie doszło do zapłodnienia i następuje kolejna miesiączka PTC opada do poziomu niższego.
Cykle miesięczne kobiety
Cykl menstruacyjny to termin używany do opisania sekwencji wydarzeń zachodzących
w ciele kobiety, aby w pełni zrozumieć zachodzące procesy oraz pojęcia takie jak dni płodne warto poznać zasadę funkcjonowania i przebieg cyklu menstruacyjnego.
Medycznie przyjmuje się, że regularny cykl trwa średnio 28 dni. Rozpoczyna się w okresie dojrzewania czyli między 12 a 13 rokiem życia i trwa do ustąpienia okresu płodności, czyli menopauzy przypadającej zwykle pomiędzy 45 a 55 rokiem życia.
W czasie trwania cyklu następuje seria zmian w produkcji hormonów, strukturze macicy
i jajników, które sprawiają, iż zajście w ciążę staje się możliwe. Równolegle
i skoordynowanie przebiegają w ciele kobiety dwa cykle: jajnikowy oraz menstruacyjny (maciczny – wskazujący na zmiany zachodzące w wyściółce macicy).
- Cykl jajnikowy obejmuje procesy związane z dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych, uwolnieniem żeńskiej komórki płciowej oraz powstaniem ciałka żółtego. Dzieli się on na trzy etapy:
- Stadium pęcherzykowe (1 – 13 dzień cyklu)
W tym czasie następuje rozwój i powstanie dojrzałego pęcherzyka jajnikowego (inaczej nazywanego pęcherzykiem Graafa). Powstaje również torebka pęcherzyka zawierająca komórki gruczołowe odpowiedzialne za wydzielanie estrogenów.
- Owulacja (ok. 14 dzień)
Następuje pęknięcie dojrzałego pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie do jajowodu dojrzałej komórki płciowej, która tylko w tej postaci zdolna jest do zapłodnienia. Jeśli do tego nie dojdzie w odpowiednim czasie, komórka ulega degradacji.
- Stadium lutealne (15 – 28 dzień)
Zamyka ono cykl jajnikowy. Pod wpływem hormonu luteinizującego pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte, które wydziela progesteron (hormon ten będzie odpowiadał za utrzymanie ciąży, jeśli dojdzie do zapłodnienia). Po zapłodnieniu ciałko żółte przekształca się w tzw. ciałko żółte ciążowe, a jeśli do zapłodnienia nie dojdzie w ciałko białawe.
- Cykl zmian zachodzących w macicy dotyczy regulacji i utrzymania wyściółki macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.
Zmiany w obrębie błony śluzowej macicy są bezpośrednio związane ze zmianami
w obrębie jajnika. Wytwarzane przez jajniki estrogeny i progesteron wpływają na grubość oraz właściwości fizjologiczne błony śluzowej macicy. W cyklu macicznym również możemy wyróżnić pewne etapy (należy pamiętać, że długość trwania poszczególnych faz uzależniona jest od specyfiki organizmu kobiety)
- Faza miesiączkowa (1 – 5 dzień)
W pierwszy dzień cyklu płciowego przypada pierwszy dzień menstruacji – czyli krwawienia, które powstaje w wyniku złuszczania się powierzchniowej warstwy błony śluzowej. Należy zwrócić uwagę, że to właśnie owulacja jest początkiem cyklu naturalnego kobiety, lecz z racji tego, że trudno jednoznacznie ją określić przyjęło się, że pierwszy dzień miesiączki jest właśnie tym początkowym dniem, ponieważ łatwiej go zidentyfikować.
- Faza odbudowy (6 – 14 dzień)
Etap ten polega na odnowieniu się błony śluzowej. Proces ten jest stymulowany działaniem estrogenów wytwarzanych przez rozwijający się pęcherzyk jajnikowy. Za koniec tej fazy uważa się moment pęknięcia pęcherzyka Graafa.
- Faza wydzielnicza (15 – 27 dzień)
Pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte wytwarzające progesteron. Pod wpływem tego hormonu błona śluzowa macicy staje się coraz grubsza, przez co jest gotowa do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej, która zagnieździ się i umożliwi dalszy rozwój zarodka.
- Faza martwicza (28 dzień)
W wyniku niedoboru progesteronu i zmniejszeniu stężenia estrogenów (w przypadku kiedy nie doszło do zapłodnienia) następuje obumieranie błony śluzowej, co doprowadza do złuszczania jej w postaci kolejnej miesiączki.
U każdej kobiety długość każdego etapu może być inna, dlatego niezwykle ważne jest monitorowanie objawów charakterystycznych dla każdej fazy cyklu. Jest to możliwe dzięki dokładnej i rzetelnej obserwacji i kontroli symptomów owulacji, o których więcej w artykule: Symptomy owulacji.