Niepłodność jest poważnym problemem współczesnego społeczeństwa. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) definiuje niepłodność jako “choroba układu rozrodczego objawiająca się niemożnością uzyskania ciąży po 12 miesiącach lub więcej, regularnego niezabezpieczonego stosunku płciowego”. Jest to problem dotyczący 10 – 15% par w wieku reprodukcyjnym. W 35% sytuacji przyczyna leży po stronie kobiety, oraz w 35% po stronie wyłącznie mężczyzny, w 10% przypadków odpowiedzialni są oboje, a w 20% sytuacji nie da się określić przyczyny – określane jest to jako niepłodność idiopatyczna.
Oprócz wielu chorób ginekologicznych i ogólnoustrojowych wpływających na płodność kobiety, istnieją czynniki związane ze stylem życiem życia i warunkami środowiskowymi, takimi jak stresująca praca, niezrównoważone odżywianie i niezdrowa dieta, wpływają na bezpieczeństwo rozrodu zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Dlatego też nieprawidłowa masa ciała i podaż energii w postaci ograniczeń lub nadmiaru, a także wzbogacanie diety w węglowodany, kwasy tłuszczowe, białka, witaminy, minerały mogą wywierać szkodliwy wpływ zarówno na przebieg owulacji i spermatogenezę (proces powstawania i dojrzewania plemników). Oprócz negatywnego wpływu istnieją składniki odżywcze wykazujące się działaniem korzystnym.
Wiedza na temat związku między dietą, a płodnością człowieka znacznie się poszerzyła w ciągu ostatniej dekady, w wyniku czego zidentyfikowano kilka wyraźnych wzorców świadczących o korelacji między stosowaną dietą, a płodnością.
Problemy z wagą (nadwaga i niedowaga) a możliwe problemy z płodnością.
Prawidłowa masa ciała odgrywa ważną rolę w regulacji cyklu miesiączkowego. Do rozpoczęcia cyklów miesiączkowych u dziewczynek dochodzi, gdy masa ciała w tym zawartość tkanki tłuszczowej osiągnie wartość progową i w mniejszym stopniu jest to zależne od wieku. Następnie regulacja cyklu odbywa się poprzez aktywność podwzgórza, które odbiera informacje o ilości energii zmagazynowanej w tkance podskórnej oraz o wydatkach energetycznych organizmu. Przy dużych wysiłkach tak jak u sportowców lub podczas ograniczeń kalorycznych, tak jak w anoreksji, dochodzi do zatrzymania cyklów miesiączkowych lub cykle stają się bezowulacyjne. Z tego względu warto lepiej poznać swój organizm i zachodzące w nim zmiany, a w tym pomoże Ci systematyczne używanie termometru owulacyjnego.
Organizm w pewnym sensie ogranicza funkcje prokreacyjne, gdyż uznaje, że warunki są niesprzyjające. Z drugiej strony nadmiar kalorii i brak ruchu może prowadzić do zaburzeń owulacji, które w obecnych czasach są zdecydowanie częstsze. Mogą być również pogłębiane przez wszechobecny i często przewlekły stres życia w nowoczesnym społeczeństwie. Stres wraz z niezdrową dietą i brakiem ruchu może doprowadzić do zaburzeń metabolicznych, w tym insuliooporności. Ze względu na to, że insulina odgrywa ważną rolę w owulacji, zaburzenia jej dotyczące wpływają również na płodność. Wysokie poziomy insuliny i otyłość często wiążą się z zaburzeniami owulacji o typie opisywanym w zespole policystycznych jajników (PCOS). Przy długo trwających i pogłębiających się zaburzeniach może dochodzić do całkowitego zatrzymania miesiączek i niepłodności. Choć zaburzenia są możliwe do leczenia, to zmiana trybu życia i wprowadzenie leków często zajmuje wiele miesięcy. Z drugiej strony to właśnie zmiana stylu życia i odwrócenie zaburzeń jest podstawą poprawy stanu zdrowia i rozwoju ciąży bez komplikacji. Podobne zaburzenia związane z masą ciała obserwuje się również u mężczyzn.
>> Więcej o zaburzeniach płodności można przeczytać w artykule: Co może powodować bezpłodność u kobiet i mężczyzn?
Jak zwiększyć płodność i wspomóc zajście w ciążę poprzez dietę?
Białko
Rola spożycia białka w procesie reprodukcji jest złożona. Nie jest do końca jasne w jaki sposób źródło lub ilość spożywanego białka może wpływać na funkcję owulacyjną lub płodność kobiet. Istnieją dowody sugerujące, że spożywanie większej ilości białek pochodzenia roślinnego i mniejszej ilości białek pochodzenia zwierzęcego może pomóc w poprawie płodności. Wzrost społecznego zainteresowania dietami roślinnymi sprawia, że obserwowane są korzyści zdrowotne w postaci poprawy płodności i zmniejszonej otyłości u dorosłych. Z jednej strony źle stosowane diety wegańskie i wegetariańskie mogą skutkować niedoborami witamin i minerałów (szczególnie u dzieci). Z drogiej strony zbilansowana i pełnowartościowa dieta roślinna niesie za sobą wiele plusów.
Tłuszcze
Ilość oraz jakość spożywanych tłuszczy stanowi czynnik ryzyka pojawienia się wielu schorzeń (np. choroby układu krążenia, otyłości). Korzystny wpływ na zdrowie przypisuje się kwasom tłuszczowym jedno- i wielonienasyconym obecnym w oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, orzechach. Zaleca się unikanie tłuszczów trans, znajdujących się w produktach spożywczych takich jak: przekąski, produkty zwierzęce, frytki, niektóre margaryny. Istnieją badania naukowe sugerujące, że kobiety, które stosują dietę bogatszą w tłuszcze jednonienasycone, mają wyższy wskaźnik płodności, natomiast w sytuacji gdy dieta bogata jest w szkodliwe tłuszcze występuje ryzyko, nie tylko otyłości, ale również zaburzenia owulacji i cyklu.
Węglowodany
Należą one do składników żywnościowych, które wpływają na poziom glukozy i insuliny we krwi, a badania naukowe wskazują, iż wrażliwość insulinowa, czyli reakcja komórek na działanie insuliny – może być wyznacznikiem owulacji i płodności. Istotne jest dlatego ograniczenie produktów o wysokim indeksie glikemicznym i zastąpienie ich produktami o niskim stężeniu glikemicznym, a także bogatymi w błonnik pokarmowy.
Żelazo
Niedobór żelaza jest najczęstszym niedoborem żywieniowym na świecie. Kobiety w wieku rozrodczym w trakcie miesiączki tracą średnio ok. 30 – 118 ml krwi miesięcznie. Przyczynia się to do zwiększonego zapotrzebowania na żelazo. W czasie ciąży taki niedobór skutkować może przedwczesnym porodem. Ważne jest, aby poziom żelaza był skontrolowany przed poczęciem zarówno u mężczyzn jak i kobiet, ponieważ niedobór u obu płci może prowadzić do problemów z płodnością, w tym wadliwej spermatogenezy (procesu powstawania i dojrzewania męskich komórek rozrodczych) oraz obniżonego libido.
Kwas foliowy
Jedną z funkcji kwasu foliowego jest zapobieganie wadom wrodzonym cewy nerwowej u płodu. Niedobór może prowadzić do zaburzeń owulacji oraz nieprawidłowości w procesie zagnierzania zarodka. Ważna jest więc suplementacja rozpoczęta przynajmniej trzy miesiące przed planowaną ciążą i w pierwszym trymestrze.
Palenie tytoniu, nadużywanie kawy i alkoholu
Palenie tytoniu znacząco wpływa na zdrowie reprodukcyjne zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Niestety obserwuje się wzrost liczby osób palących, nawet wśród kobiet ciężarnych. Jest to szczególnie niebezpieczne przez negatywny wpływ na rozwijający się płód. Palenie wyrobów tytoniowych zwiększa ryzyko poronień oraz powikłań przy porodzie. Składniki dymu powodują nieprawidłowości funkcji łożyska i zaburzenia w rozwoju płodu. Stwierdzono, że zarówno bierne jak i czynne palenie może prowadzić do chorób układu sercowo – naczyniowego, nowotworu płuc i krtani, udaru mózgu oraz sprzyja rozwojowi miażdżycy. Ostatnimi laty obserwuje się również negatywny wpływ na płodność. U kobiet palących obserwuje się takie symptomy jak: brak regularności cykli menstruacyjnych, zaburzenia czynności jajników, a także wcześniejsze występowanie menopauzy. U mężczyzn palenie może wywoływać dysfunkcje układu hormonalnego i negatywnie wpływać na proces powstawania i dojrzewania plemników – męskich komórek rozrodczych.
Spożycie kofeiny również może mieć negatywny wpływ na płodność, jednak różne badania wskazują na inne ilości. Według jednych spożycie 4 filiżanek kawy dziennie zmniejsza szanse na zajście w ciąże o 20% w stosunku do kobiet nie spożywających kawy, inne źródła podają o 7 g kofeiny na miesiąc jako składnik wpływający negatywnie na czynności jajników, z drugiej strony sugeruje się, że umiarkowane spożycie w postaci maksymalnie dwóch filiżanek kawy dziennie nie wywiera żadnego wpływu na płodność. Rozbieżność w wynikach tych badań może być spowodowana przez predyspozycje genetyczne, czy metabolizm.
Alkohol spożywany nawet w niewielkich ilościach wpływa negatywnie na płód, jednak w kwestii płodności kobiet nie uzyskano jednoznacznych wyników. Odnotowane symptomy wywołane spożywaniem wyrobów alkoholowych u kobiet to: zakłócenia dojrzewania, zaburzenia cyklu menstruacyjnego, rak piersi, wpływ na przebieg ciąży oraz sam płód (porobienia, urodzenia z niedowagą, alkoholowy zespół płodowy).
