Czym jest antykoncepcja hormonalna?
W dużym skrócie jest to metoda kontroli urodzeń wykorzystująca hormony w celu zapobiegania ciąży. Hormonalne środki antykoncepcyjne zawierające estrogen i progesteron lub tylko progesteron. Zapobiegają one ciąży poprzez blokowanie uwalniania komórek jajowych z jajników, rozrzedzanie wyściółki macicy lub zagęszczając śluz w szyjce macicy, aby uniemożliwić plemnikom dotarcie do komórki jajowej.
Rodzaje antykoncepcji hormonalnej:
Hormonalne środki antykoncepcyjne można przyjmować doustnie, wstrzykiwać lub wprowadzać pod skórę, umieszczać na skórze jako plaster lub umieszczać w pochwie macicy.
Pigułka antykoncepcyjna
Są to tabletki w większości zawierające kombinację hormonów estrogenu i progestyny, przez to często są określane jako: jednoskładnikowe, dwuskładnikowe, czy złożone. Różne tabletki zawierają różne dawki hormonów i są przyjmowane na różne sposoby. Wyróżnia się pigułki jednofazowe, gdzie każda tabletka w opakowaniu zawiera taką samą ilość hormonów w tych samych proporcjach. Przy tabletkach dwufazowych i trójfazowych tabletki w opakowaniu mają różne dawki i proporcje hormonów w zależności od fazy cyklu. Muszą być brane w odpowiedniej kolejności, aby działały prawidłowo. W sytuacji, kiedy kobieta zapomni przyjąć jedną tabletkę i nie przyjmie jej w ciągu kolejnych 12 godzin, dalsze przyjmowanie może nie zapobiec ciąży przez resztę cyklu.
Istnieje również rodzaj pigułki, która musi być przyjmowana codziennie o tej samej porze (w sytuacji pominięcia – do 3 godzin po stałej porze) zawiera ona tylko progestynę. Wiele kobiet podczas jej stosowania po pewnym czasie przestaje miesiączkować. Dodatkowo w sytuacji wystąpienia biegunki lub wymiotów antykoncepcja hormonalna w postaci tabletek może nie działać, w takiej sytuacji zalecane jest zastosowanie dodatkowej metody antykoncepcji np. prezerwatyw.
Plastry antykoncepcyjne
Zawierają zarówno progestagen, jak i estrogen. Mają one wymiary około 5 na 5 cm i są bardzo cienkie. Umieszcza się je na plecach, brzuchu, zewnętrznej części ramienia lub dowolnym miejscu na górnej części ciała z wyjątkiem piersi. Ważne jest, aby upewnić się, że plaster dobrze przylega do skóry i nie ociera się o ubranie.
Plaster zapobiega ciąży poprzez powstrzymanie jajników przed uwolnieniem komórki jajowej, ale może również zagęszczać śluz szyjki macicy oraz powodować powstawanie cienkiej wyściółki macicy. Plaster noszony przez 7 dni należy zmieniać co tydzień tego samego dnia przez 3 tygodnie. Czwarty tydzień jest wolny od noszenia plastra, co pozwala na wystąpienie okresu.
Pierścień dopochwowy
Jest to elastyczny, mały pierścień o średnicy około 54 mm, który po włożeniu do pochwy kobiety powoli uwalnia hormony takie jak estrogen i progestagen. Stosuje się go nieprzerwanie przez 3 tygodnie, a później następuje tydzień bez pierścienia. Aby był skuteczny, musi zostać prawidłowo umieszczony w pochwie. Jego działanie polega na powstrzymaniu jajników przed uwolnieniem komórki jajowej, ale również zagęszczeniu śluzu szyjki macicy oraz powstawaniu cienkiej wyściółki macicy.
Wkładka domaciczna
Zalicza się do metod długodziałających. Wkładka to mały przedmiot w kształcie litery T, który jest umieszczony w macicy przez lekarza. Istnieją dwa rodzaje wkładki domacicznej: miedziana wkładka domaciczna i wkładka hormonalna.
Wkładka hormonalna zawiera progestagen. Jego uwalnianie sprawia, że wyściółka macicy staje się cieńsza, a śluz szyjki macicy gęstszy, co utrudnia przedostanie się plemników do macicy i zapłodnienie komórki jajowej. Aplikacja wkładki przez lekarza trwa około 15-20 minut, niektóre kobiety odczuwają podczas tego zabiegu ból. W takim przypadku dobrym rozwiązaniem jest skorzystanie ze znieczulenia miejscowego. Ważnym aspektem zapewniającym skuteczne działanie wkładki jest jej prawidłowe umiejscowienie, istnieją sposoby kontrolowania jej ułożenia. Wkładka może pozostać włożona przez okres 3-10 lat nim będzie wymagać wymiany. Sam proces usunięcia również jest przeprowadzany przez lekarza i może mieć miejsce w dowolnym momencie.
Zastrzyk antykoncepcyjny
Zastrzyk podawany w mięsień (zwykle w ramię lub pośladki kobiety) zawiera tylko progestagen i jest podawany co 12 tygodni w gabinecie lekarskim, według niektórych źródeł skutki zastrzyków mogą trwać nawet rok po zaprzestaniu ich przyjmowania. Jego działanie polega na zapobieganiu uwalniania komórki jajowej przez jajniki. Wpływa również na zagęszczenie śluzu macicy, utrudniając plemnikom dotarcie do komórki jajowej oraz zmienia wyściółkę macicy, utrudniając implantację.
Implant antykoncepcyjny
Jest to elastyczny pręcik o długości 4 cm i szerokości 2 mm, który jest umieszczany przez lekarza w górnej wewnętrznej części ramienia tuż pod skórą. Zabieg zajmuje tylko kilka minut i odbywa się pod wpływem znieczulenia miejscowego. Po aplikacji implant jest niewidoczny, ale wyczuwalny pod skórą. Działa poprzez ciągłe uwalnianie progestagenu do krwioobiegu, zapobiegając uwalnianiu komórki jajowej i zagęszczając śluz szyjki macicy. Zapewnia skuteczną kontrolę urodzeń przez okres do 3 lat. W tym czasie implant można usunąć lub wymienić.
Więcej o metodach antykoncepcyjnych i ich dostępności na świecie w artykule: Antykoncepcja w innych krajach
Zalety antykoncepcji hormonalnej
- Zwiększone prawdopodobieństwo lżejszego przebiegu miesiączki, zmniejszenia bólu miesiączkowego, lżejszych objawów przedmiesiączkowych.
- Niektóre rodzaje tabletek mogą pomóc w leczeniu trądziku.
- Według niektórych badań antykoncepcja hormonalna może zapewnić pewną ochronę przed rakiem jajnika, macicy i okrężnicy.
- Stosowanie antykoncepcji hormonalnej przeważnie nie wymaga rezygnacji z seksu bez dodatkowych zabezpieczeń tak jak np. podczas stosowania metody kalendarzykowej.
Wady stosowania antykoncepcji hormonalnej
- Możliwość występowania skutków ubocznych takich jak tkliwość piersi, zmiany nastroju,
- Wzrost ryzyka powstania zakrzepów krwi,
- Brak ochrony przed infekcjami przenoszonymi drogą płciową,
- Przybieranie na wadze,
- Według innych badań antykoncepcja hormonalna może zwiększać ryzyko nowotworów układ rozrodczego kobiety i nie jest obojętna dla zdrowia kobiety.
Skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej
Zdaniem dr n. med Radosława Maksyma, specjalisty położnictwa i ginekologii w szpitalu św. Zofii w Warszawie, leki hormonalne stosowane również w antykoncepcji, podobnie jak inne leki, będą wywierały na organizm zarówno działania korzystne, jak i niekorzystne.
U niektórych pacjentek ryzyko powikłań leczenia jest tak wysokie, że doustna terapia hormonalna nie będzie mogła być w ogóle stosowana. Tabletki przeciwwskazane są u pacjentek z rakiem piersi, niewydolnością wątroby, nadciśnieniem, aurą migrenową, zakrzepicą, trombofilią czy chorobami serca. Podobnie palenie papierosów może zdecydowanie zwiększać ryzyko. Stosowanie hormonów takim przypadku może spowodować tworzenie się zakrzepów w różnych częściach układu krwionośnego, które mogą być przyczyną zatorów płucnych, udarów mózgu lub zawałów serca. W niektórych przypadkach takie powikłania mogą być ciężkie lub nawet śmiertelne.
Nie do końca można też w sposób pewny ocenić ryzyko ewentualnych powikłań, gdyż jest wiele przejściowych czynników, które mogą sprawić, że u pacjentek z niskim ryzykiem dojdzie do zakrzepicy. Ma to miejsce po urazach, w sytuacjach odwodnienia, stresu lub po zwiększeniu masy ciała.
Istnieje też wiele czynników genetycznych, których nie ma możliwości zbadać przy włączaniu tego typu leczenia.
Poza tak ciężkimi powikłaniami wiele kobiet rezygnuje z hormonalnej antykoncepcji z powodu mniej groźnych powikłań. Często zgłaszanymi problemami są przewlekłe bóle głowy, zwiększenie apetytu, stany zapalne pochwy oraz obniżenie potrzeb seksualnych – spadek libido.
Część świadomych pacjentek podnosi również problem zanieczyszczenia środowiska. Wiadomo, że hormony antykoncepcyjne jako substancje sztuczne podlegają bardzo powolnej degradacji i wraz ze ściekami dostają się i kumulują w zbiornikach wodnych. Odnotowano znaczny wpływ tych substancji na środowisko w tych miejscach, a dłuższe stosowanie tego typu leków na szeroką skalę może mieć więcej jeszcze niepoznanych skutków.
Czy antykoncepcja jest dla każdego?
Antykoncepcja hormonalna nie jest więc odpowiednia dla wszystkich. Podczas wizyty lekarz musi poznać:
- historię medyczną pacjentki,
- historię medyczną rodziny pacjentki,
- listę wszelkich przyjmowanych przez pacjentkę leków.
Istnieją przeciwwskazania występujące u pacjentki (takie jak: wysokie ciśnienie krwi, palenie papierosów, migrena, nadwaga, rak piersi), przez które antykoncepcja hormonalna może nie zostać im przepisana.
Należy zauważyć, że wieloletnia antykoncepcja hormonalna rozpoczęta we wczesnym wieku powoduje, że kobieta nie ma możliwości obserwacji swojego naturalnego cyklu, poprzez stosowanie naturalnych metod planowania rodziny np. wykorzystując termometr owulacyjny.
W niektórych przypadkach okazuje się to przeszkodą w szybkim zajściu w ciążę. Stosowanie hormonalnej antykoncepcji jakby „zasłania” problemy z cyklem. Dopiero po odstawieniu tabletek i w trakcie starania się o ciążę dochodzi do pierwszego spostrzeżenia i zdiagnozowania nieprawidłowości w cyklu młodej kobiety.
