Dlaczego warto spożywać foliany? Witaminy a zajście w ciążę

W Polsce rodzi się około 2000 dzieci rocznie, które mają wady wrodzone układu nerwowego i kręgosłupa nazywanymi wadami cewy nerwowej. Każdy rodzic chciałby, aby jego potomstwo urodziło się zdrowe, jest więc sposób na zapobiegnięcie tych wad u dziecka. Badania naukowe wykazały, iż to właśnie kwas foliowy pomaga w prawidłowym rozwoju kręgosłupa i układu nerwowego dziecka. Kobiety, które w odpowiednim momencie rozpoczynają suplementację, rodzą zdrowe, niedotknięte takimi wadami wrodzonymi dzieci. 

Kwas foliowy nazywany jest również folianami, witaminą B₉ lub folacyną. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa folium, oznaczającego liść. Należy do organicznych związków chemicznych z grupy witamin B. Foliany obecne w naturalnych produktach żywnościowych są bardzo wrażliwe na działanie wysokiej temperatury, światło słoneczne, tlen, jony metali (miedzi i żelaza), pH środowiska. Dlatego odnotowuje się ich wysokie straty na poziomie 50 – 80%.

Źródła kwasu foliowego

Wiele produktów spożywczych ma naturalnie wysoki poziom kwasu foliowego. Najwięcej kwasu foliowego zawierają surowe zielone warzywa, ziarna zbóż, owoce cytrusowe i nasiona roślin strączkowych. Oprócz żywności pochodzenia roślinnego foliany znajdują się również w produktach pochodzenia zwierzęcego m.in. w wątróbce, jajach i serach dojrzewających. Wchłanianie folianów w przewodzie pokarmowym jest mocno ograniczone i nie przekracza 50%. Zdecydowanie większą przyswajalnością charakteryzuje się syntetyczny kwas foliowy zawarty w preparatach farmaceutycznych i suplementach diety (nawet 100%). W niektórych krajach (nie w Polsce) w kwas foliowy jest wzbogacany np. chleb co charakteryzuje się przyswajalnością folianów na poziomie 85%.

Zawartość folianów w mikrogramach (µg) na 100g niektórych produktów spożywczych:

• szpinak 193 µg,
• brukselka 130,0 µg, 
• brokuły 119,0 µg, 
• orzechy arachidowe 110 µg, 
• kapusta włoska 80,0 µg, 
• orzechy laskowe 72,0 µg, 
• kalafior 55,0 µg, 
• mąka pszenna typ 500 54,0 µg, 
• ryż brązowy 53,0 µg, 
• papryka czerwona 52,0 µg, 
• kiwi 38,0 µg, 
• kasza gryczana 32 µg, 
• pomarańcza 30,0 µg, 
• pieczywo pszenne 27,9–44,5 µg, 
• pieczywo żytnie 9,0–38,0 µg, 
• banan 22 µg, 
• truskawki 17 µg.

Jakie jest zapotrzebowanie na kwas foliowy? Witaminy zwiększające szansę na zajście w ciąże

Bardzo niewielkie ilości kwasu foliowego są syntezowane przez drobnoustroje jelitowe, więc ich głównym źródłem jest pożywienie i suplementacja. Zaburzenie wchłaniania folianów, prowadzące w konsekwencji do niedoborów stwierdza się u osób z chorobami przewodu pokarmowego, alkoholików i palaczy tytoniu. Upośledzone wchłanianie mogą powodować również leki przeciwzapalne, przeciw padaczce i leki hormonalne (głównie antykoncepcja hormonalna). Zapotrzebowanie na foliany różni się od wieku i stanu fizjologicznego (jest zwiększone u kobiet w ciąży i karmiących piersią). 

Tabela średniego zapotrzebowania i zalecanego spożycia dla kobiet i mężczyzn w różnym wieku i stanie fizjologicznym na podstawie norm polskich:

Źródło: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf

Dlaczego spożywanie folianów jest tak ważne?

Są szczególnie ważne w momentach częstych podziałów i wzrostu komórek takich jak ciąża i rozwój niemowlaka. Niedobór folianów utrudnia syntezę DNA i podziały komórkowe, najbardziej wpływając na komórki krwiotwórcze i nowotwory, ze względu na ich większą częstotliwość podziałów komórkowych. 

Osoby z niższym poziomem kwasu foliowego mogą częściej doświadczać depresji, a jego suplementacja może wspomóc działanie leków na depresję. 

Suplementacja pomaga zmniejszyć działanie niepożądane metotreksatu – leku stosowanego w leczeniu ciężkiego zapalenia stawów, choroby Leśniowskiego-Crohna lub łuszczycy.  

Dlaczego kwas foliowy jest ważny przy staraniu się o dziecko?

Kiedy dziecko rozwija się we wczesnym okresie ciąży, kwas foliowy pomaga w tworzeniu cewy nerwowej. Jest on bardzo ważny, ponieważ może pomóc w zapobieganiu niektórych poważnych wad wrodzonych dziecka (bezmózgowie) i kręgosłupa (rozszczep kręgosłupa).

Każda kobieta w wieku rozrodczym niezależnie od tego czy planuje ciążę, czy nie, powinna suplementować kwas foliowy, by wspomagać tworzenie nowych komórek i zapobiegać wadom wrodzonym płodu. Około połowa ciąż jest nieplanowana, a poważne wady wrodzone mózgu lub kręgosłupa dziecka pojawiają się na wczesnym etapie ciąży (3-4 tygodnie po tym jak wystąpi zapłodnienie), zanim większość kobiet w ogóle wie, że jest w ciąży. Z tego powodu regularna suplementacja kwasu foliowego w wieku rozrodczym jest taka ważna. Zbyt późne rozpoczęcie stosowania kwasu foliowego nie przyniesie spodziewanego efektu ochronnego. 

Podczas starania się o dziecko oprócz zadbania o swój organizm warto go również lepiej zrozumieć. Może nam w tym pomóc termometr owulacyjny, dzięki niemu jesteśmy w stanie bardzo precyzyjnie określić moment owulacji.

Kwas foliowy a płodność

U kobiet foliany są ważne w zapewnieniu jakości i dojrzewaniu oocytów, implantacji, umiejscowieniu, wzrostu płodu i rozwoju jego narządów. U mężczyzn uczestniczą w procesie powstawania i dojrzewania plemników. 

Jak być pewnym spożycia wystarczającej ilości kwasu foliowego, aby zapobiec wadom cewy nerwowej? 

Należy wprowadzić:

• suplementowanie poprzez spożycie leków zawierających witaminę B9 lub suplementów najlepiej wskazanych przez lekarza,
• spożywanie żywności bogatej w foliany,
• spożywanie żywności wzbogaconej.

>> Więcej na ten temat w artykule: Dieta i płodność

Gdzie można kupić kwas foliowy?

Kwas foliowy w postaci tabletek lub jako element składu preparatów wielowitaminowych zawierających dawkę 0,4 mg kwasu foliowego można zakupić bez recepty w każdej aptece. 

Niedobór kwasu foliowego 

Występuje, gdy w organizmie nie ma wystarczającej ilości kwasu foliowego. Może prowadzić do anemii nazywanej anemią megaloblastyczną. W czasie ciąży niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko wrodzonych nieprawidłowości. Niedobór, może być przyczyną rozwoju raka piersi, macicy, prostaty, Niektóre objawy niedoboru kwasu foliowego obejmują:

• osłabienie,
• zmęczenie,
• problemy z koncentracją,
• ból głowy,
• drażliwość,
• palpitacje serca,
• owrzodzenie na języku i w jamie ustnej,
• zmiana koloru skóry, włosów, paznokci,
• duszności,
• egzema,
• łojotokowe zapalenie skóry,
• zajady,
• zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek w organizmie, 
• depresja, stany niepokoju, lęku,
• bezsenność, problemy z pamięcią,
• u dzieci i młodzieży zahamowanie wzrostu

Do osób o podwyższonym ryzyku niedoboru kwasu foliowego należą:

• osoby nadużywające alkoholu, 
• kobiety w ciąży, 
• kobiety w wieku rozrodczym,
• osoby ze schorzeniami wpływającymi na wchłanianie składników odżywczych (np. celiakia). 

Nadmiar kwasu foliowego

Niekontrolowane spożycie suplementów z kwasem foliowym może przyczynić się do nadmiernego spożycia tego składnika. Jego nadwyżka może maskować niedobór witaminy B12, który niewykryty w odpowiednim czasie może prowadzić do nieodwracalnych zmian neurologicznych. W związku, z czym zaleca się, aby suplementacja szczególnie wysokich dawek kwasu foliowego była uzupełniona o witaminę B12.

Tabela górnego tolerowanego poziomu spożycia kwasu foliowego dla kobiet i mężczyzn w różnym wieku i stanie fizjologicznym na podstawie polskich norm:

Grupa	Wiek	Mikrogramy kwasu foliowego na dobę
Niemowlęta	0-6 miesięcy	-
	7-11 miesięcy	-
Dzieci	1-3 lata	200
	4-6 lat	300
	7-10 lat	400
Młodzież	11-14 lat	600
	15-17 lat	800
Dorośli	>17 lat	1000
Kobiety w ciąży		1000
Kobiety karmiące piersią		1000

Źródło: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf