Metody świadomości płodności to naturalna strategia planowania rodziny, którą kobiety mogą stosować, aby zapobiec ciąży. Polegają na śledzeniu naturalnego cyklu płodności i cyklu miesiączkowego, rozwijaniu lepszej świadomości swojego ciała oraz stosowaniu różnych nie farmaceutycznych metod wykrywania owulacji.
Czym jest owulacja oraz jaki ma wpływ na zajście w ciążę?
Owulacja to moment, w którym komórka jajowa jest uwalniana przez jajniki. Występuje mniej więcej raz w miesiącu, około 12-16 dnia cyklu (licząc od daty rozpoczęcia cyklu). Konkretny dzień, w którym to nastąpi, zależy od długości cyklu, a to w dużej mierze regulowane jest przez wahania poziomu hormonów płciowych.
Cykle większości kobiet są regularne z miesiąca na miesiąc. Książkowo kolejna miesiączka występuje 14 dni po jajeczkowaniu (jeśli nie doszło do zapłodnienia). Po uwolnieniu komórki jajowej z jajników jej żywotność jest bardzo krótka, poczęcie może nastąpić gdy zostanie zapłodniona do 24-48 godzin po momencie owulacji. Jednakże męskie plemniki potrafią żywe i zdolne do zapłodnienia żeńskiej komórki rozrodczej do 5 dni po stosunku. Z tego względu kobieta może zajść w ciążę po współżyciu nawet kilka dni przed terminem owulacji. To oznacza, że kobiety są płodne przez znacznie dłuższy okres, niż wskazuje na to żywotność jajeczka.
Najbardziej płodne dni mają miejsce:
- pięć dni przed owulacją,
- w dzień owulacji,
- w przedziale 12- 24 godzin po owulacji.
Naturalne metody antykoncepcji
Stosując naturalne metody antykoncepcji, prawdopodobieństwo zajścia w ciążę jest tym mniejsze, im dokładniej zna się przebieg cyklu i unika się stosunku bez zabezpieczeń w mniej bezpieczne dni. Z drugiej strony jest to pomocne dla osób starających się o dzieci, poprzez określenie najbardziej płodnych dni z największą szansą na zapłodnienie.
Cykl menstruacyjny każdej kobiety jest inny. Aby skutecznie używać naturalne metody planowania rodziny, ważne jest, aby dokładnie określić moment występowania owulacji. Istnieje kilka sposobów śledzenia cyklu.
Metoda kalendarzykowa – rytmu
Metoda rytmu – inaczej: metoda rytmiczna, metoda kalendarzowa, metoda rytmu kalendarzowego, metoda Ogino-Knausa, czy kalendarzyk małżeński.
Polega na śledzeniu cyklu menstruacyjnego kobiety, obejmując długość trwania miesiączki, długość całego cyklu i moment wystąpienia owulacji. Obserwacji najlepiej dokonywać przez okres co najmniej 6 miesięcy, aby zmniejszyć margines błędu. Długość trwania poszczególnych etapów można wyliczyć samodzielnie, lub skorzystać z bardzo wygodnych i intuicyjnych aplikacji na smartphony.
>> Więcej o aplikacjach mobilnych w artykule: Po co są aplikacje monitorujące cykl miesiączkowy? Np. Flo, Clue, Kalendarz Miesiączka
Kim był Kyūsaku Ogino?
Kyūsaku Ogino był japońskim lekarzem specjalizującym się w dziedzinie położnictwa i ginekologii. Zajmował się badaniem niepłodności i opracował metodę szacowania płodnego okresu cyklu miesiączkowego na podstawie długości przeszłych cykli kobiety.
Ta wiedza mogła być wykorzystywana przez pary w celu zwiększenia szans na poczęcie, jednak zaczęto korzystać z niej jako metoda antykoncepcji, czemu sprzeciwiał się sam Ogino. Twierdził, że poziom niepowodzenia w stosowaniu takiego sposobu jest zbyt wysoki i może prowadzić do wielu niechcianych ciąż i aborcji.
Cechy charakterystyczne metody rytmu kalendarzowego
Metoda rytmu jest niedrogim i bezpiecznym sposobem, aby pomóc kobiecie określić swoją płodność – porę miesiąca, podczas której najprawdopodobniej będzie w stanie zajść w ciążę. Stosowanie metody rytmu jako formy kontroli urodzeń nie wiąże się z żadnym bezpośrednim ryzykiem. Jest jednak uważana za jedną z najmniej skutecznych metod antykoncepcji. Skuteczność metody rytmicznej jest różna w zależności od pary. Ogólnie rzecz biorąc, średnio aż 24 na 100 kobiet, które stosują naturalne planowanie rodziny do kontroli urodzeń, zachodzi w ciążę w pierwszym roku stosowania.
Może być trudno jednoznacznie określić, w które dni kobieta jest najbardziej płodna (zwłaszcza jeśli cykle są nieregularne). Kobiety muszą myśleć o tych kwestiach za każdym razem, gdy chcą uprawiać seks, co dla wielu z nich może być sporym obciążeniem. Dodatkowo metoda nie chroni przed infekcjami, przenoszonymi drogą płciową (w przeciwieństwie do prezerwatyw) jest więc zalecana głównie dla związków monogamicznych. Ponadto monitorowanie może potrwać kilka miesięcy, aby zmniejszyć ryzyko błędu przy określaniu dni płodnych.
Korzyści stosowania metody rytmicznej
Korzystanie z tej metody wiąże się z pewnymi korzyściami takimi jak:
- brak konieczności odbywania regularnych wizyt u lekarza (np. w celu uzyskania recepty lub wymiany implantu);
- w przypadku decyzji o chęci zajścia w ciążę nie jest konieczne usuwanie żadnych wkładek antykoncepcyjnych i czekanie na uregulowanie cyklu;
- znajomość przebiegu cyklu i moment występowania dni płodnych może okazać się przydatny przy staraniu się o dziecko;
- pozwala to uniknąć wielu skutków ubocznych towarzyszących stosowaniu innych metod antykoncepcji (m.in. zmiany nastroju, bóle głowy, mdłości).
Stosowanie tej metody nie wymaga od kobiety specjalnego przygotowania.
Wykorzystywanie metody rytmu kalendarzowego do kontroli urodzeń
Jeśli kobieta chce stosować metodę rytmu do kontroli urodzeń, powinna skontaktować się z lekarzem jeśli:
- niedawno miała swoją pierwszą miesiączkę;
- ma nieregularne cykle menstruacyjne;
- niedawno urodziła dziecko;
- karmi piersią;
- niedawno przestała stosować hormonalne środki antykoncepcji np. tabletki antykoncepcyjne;
- zbliża się do menopauzy.
Metoda termiczna
Innym sposobem monitorowania płodności jest mierzenie przez kobietę podstawowej temperatury ciała. PTC opisuje temperaturę ciała kobiety podczas odpoczynku, może ona nieznacznie wzrosnąć podczas owulacji. Kobiety są najbardziej płodne w ciągu dwóch do trzech dni poprzedzających wzrost temperatury. Śledząc PTC, możliwe jest dokładniejsze określenie momentu wystąpienia jajeczkowania, a na tej podstawie określa się, w jakie dni szansa na zajście w ciąże będzie najwyższa.
>> Więcej o metodzie i jej zasadzie działania w artykule: Czego można się dowiedzieć z obserwacji PTC?
Co wpływa na zmianę temperatury ciała?
Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę z tego, iż płodność nie jest jedyną rzeczą, która wpływa na podstawową temperaturę ciała. Mogą mieć na to również wpływ takie czynniki jak:
- nieprawidłowe cykle snu (przerywane, zbyt krótkie, zbyt długie),
- praca zmianowa,
- napięcie, stres,
- choroba,
- podróże głównie przez strefy czasowe,
- alkohol,
- zaburzenia ginekologiczne,
- niektóre leki.
Konieczne jest dokonywanie pomiaru każdego dnia o tej samej porze (przed wstaniem z łóżka tuż po przebudzeniu) tym samym termometrem. Przydatny może okazać się zawierający pewne udogodnienia termometr owulacyjny – specjalnie zaprojektowany do tego typu pomiarów.
Metoda Billingsów
Dodatkowo istnieje również metoda objawowa (metoda Billingsów) bazująca na obserwacji śluzu wytwarzanego przez gruczoły szyjki macicy. Jego konsystencja i wygląd zmieniają się w zależności od etapu cyklu menstruacyjnego, co pozwala wyznaczyć dni płodne i niepłodne.
Metody śledzenia cyklu – kilka słów na podsumowanie
Chociaż wymienione metody są bezpłatne i niosą za sobą niskie ryzyko wystąpienia skutków ubocznych, to aby dowiedzieć się więcej o swoim ciele i prawidłowo używać ich jako metody antykoncepcji – stosowane pojedynczo mają wysoki wskaźnik niepowodzeń. Najlepszym rozwiązaniem jest więc łączenie stosowania tych metod.
Stosując metodę rytmu (metodę kalendarzykową), dobrze jest uzupełniać ją o dane z codziennych, rzetelnych pomiarów temperatury podstawowej ciała, obserwując, jaka jest temperatura w dni płodne, oraz o informacje na temat wyglądu i konsystencji śluzu szyjkowego.
Często dedykowane aplikacje na urządzenia mobilne posiadają możliwość odnotowania takich danych w prosty i intuicyjny sposób, następnie tworząc czytelne wykresy. Dzięki temu w znaczący sposób wzrasta świadomość kobiety na temat przebiegu jej indywidualnego cyklu menstruacyjnego, na którego podstawie może podejmować decyzję, o terminie współżycia starając się o dziecko lub chcąc uniknąć ciąży w sposób naturalny.
