PCOS – czemu owulacja jest ważna?

Co to jest PCOS?

PCOS, czyli zespół policystycznych jajników to częsty problem zdrowotny dotykający kobiety w wieku rozrodczym – spowodowany zaburzeniami w gospodarce hormonalnej. Nazwa zespołu nawiązuje do charakterystycznych torbieli, które mogą tworzyć się na jajnikach. Warto jednak mieć na uwadze, że jest to objaw, a nie przyczyna tej choroby. Częstość występowania PCOS u kobiet w wieku rozrodczym szacuje się od 5% do 10%.  

Przyczyny występowania zespołu policystycznych jajników

Powody występowania zespołu policystycznych jajników nie zostały jeszcze całkowicie rozpoznane. Istnieją opinie, że mogą one w dużej liczbie przypadków mieć podłoże genetyczne, a w nieznacznym stopniu styl życia oraz status socjoekonomiczny. Wynika to z porównania danych z krajów takich jak USA, Meksyku czy Hiszpanii. 

U kogo może wystąpić zespół policystycznych jajników?

Pojawia się przeważnie u kobiet w wieku rozrodczym, czyli średnio w okresie od 15 do 44 roku życia, jednak może zdarzyć się w każdym wieku nawet tuż po okresie dojrzewania. Większość kobiet dowiaduje się o fakcie posiadania PCOS w wieku 20-30 lat, kiedy mają problemy z zajściem w ciążę lub doskwierają im inne objawy, z którymi udają się do lekarza.

Objawy charakterystyczne dla PCOS

Kobiety z PCOS mogą odczuwać nieregularne miesiączki, obfite krwawienia, nadmierne owłosienie, trądzik, bóle miednicy, trudności w zajściu w ciążę, zmiany skórne (w postaci rogowacenia ciemnego), łysienie androgenowe, rozwój otyłości centralnej i jej niekorzystne następstwa metaboliczne.  

Głównymi objawami tego zespołu są jednak:

• hiperandrogenizm, czyli stan chorobowy charakteryzujący się wysokim poziomem hormonów – androgenów; 
• brak jajeczkowania (owulacji);
• insulinooporność – stan, w którym komórki nie reagują normalnie na hormon insulinę;
• zaburzenia neuroendokrynne.

Jak zdiagnozować zespół policystycznych jajników?

Nie ma jednego testu przeznaczonego do diagnozowania PCOS. Aby pomóc wykryć i wykluczyć inne przyczyny występujących objawów, lekarz może przeprowadzić wywiad, wykonać badanie fizykalne i różne testy. 

• Testy i obserwacje – takie jak: pomiar ciśnienia krwi, wskaźnik masy ciała (BMI), obwód talii, obserwacja zmian skórnych, zmian owłosienia czy powiększenie tarczycy, ocena historii miesiączkowania.
• Ultrasonografia ginekologiczna – ze szczególnym uwzględnieniem kontroli pęcherzyków jajnikowych.
• Badanie laparoskopowe – którego celem jest ujawnienie pogrubionej zewnętrznej powierzchni jajnika (nie jest to rutynowe badanie na PCOS jednak dostarcza informacji o ewentualnym występowaniu tego schorzenia podczas kontroli z innego powodu). 
• Badanie na poziom androgenów – w tym również androstendionu i testosteronu (męskich hormonów płciowych).
• Testy obciążenia glukozą.

Czy przy PCOS występuje owulacja?

U kobiet z zespołem policystycznych jajników wysoki poziom androgenów (nazywanych również jako męskie hormony płciowe np. testosteron) i wysoki poziom insuliny mogą wpływać na cykl menstruacyjny i zapobiegać owulacji (uwolnieniu komórki jajowej z jajnika).

Co to jest owulacja?

Owulacja to inaczej jajeczkowanie, etap w cyklu menstruacyjnym kobiety występujący zwykle raz w tygodniu. Polega na uwolnieniu w pełni rozwiniętej komórki jajowej z pęcherzyka do jajowodu. Po czym przenosi się do macicy, gdzie może dojść do zapłodnienia.

Więcej samej owulacji i jej symptomach w artykule: symptomy owulacji

Jak PCOS wpływa na owulację?

Cykl menstruacyjny rozpoczyna się, gdy w mózgu wydzielany jest określony hormon. To ostatecznie powoduje, że mieszek jajnikowy zaczyna rosnąć. W proces ten zaangażowane są dwa główne hormony. Pierwszy z nich jest to hormon folikulotropowy, który stymuluje dojrzewanie jaja. Drugi to hormon luteinizujący, który powoduje owulację, czyli uwolnienie komórki jajowej. 

Kobiety z PCOS mają komórki jajowe, które nie zawsze dojrzewają lub nie są uwalniane z jajnika, co umożliwiłoby zapłodnienie. Zamiast tego gromadzą się na jajnikach jako małe niedojrzałe pęcherzyki. Kobieta z zespołem policystycznych jajników ma tendencję do wytwarzania androgenów, czyli męskich hormonów. W rezultacie może to mieć wpływ na cały cykl menstruacyjny i owulację. 

Cykle mogą być nieregularne, dłuższe niż normalnie, lub mogą w ogóle nie występować. Podobnie sama owulacja – czasem występuje a czasem nie. Te nieregularności utrudniają określenie momentu ewentualnego wystąpienia owulacji, co wpływa na możliwość poczęcia. 

Czy istnieje wpływ masy ciała i stylu życia na cykl menstruacyjny?

W przypadku niektórych kobiet przybranie na wadze może wpływać na prawidłowe wydzielanie hormonów. Z kolei utrata wagi w przypadku otyłości lub nadwagi może pomóc w przywróceniu hormonów do normalnego poziomu. W takiej sytuacji utrata 10% masy ciała sprawia, że cykl menstruacyjny staje się bardziej przewidywalny, co pomaga w określeniu etapu cyklu menstruacyjnego a w konsekwencji zajściu w ciążę.

Prowadzenie zdrowszego stylu życia z lepszą dietą, regularną aktywnością fizyczną, zrezygnowaniem z palenia, spożywania alkoholu, zmniejszeniem stresu, kontrolą cukrzycy i innych schorzeń powinno korzystnie wpływać na płodność. Warto pamiętać, że w przypadku braku miesiączkowania warto postarać się o diagnozę czy przyczyną nie jest PCOS, a następnie ściśle współpracować z lekarzem, aby odzyskać kontrolę nad swoim cyklem – nie, tylko jeśli kobieta chce zajść w ciążę. 

Czy istnieją leki na PCOS?

Po wykluczeniu innych przyczyn niepłodności, takich jak zablokowane jajowody, mięśniaki macicy lub niska liczba plemników, lekarz może przepisać leki w celu wywołania owulacji u osoby z PCOS, która próbuje zajść w ciążę. W przypadku insulinooporności nadmiar insuliny zaburza hormony wytwarzane przez jajniki i przysadkę mózgową, co zakłóca owulację. Lekarz może zlecić wtedy lek, który ułatwia organizmowi wykorzystanie wytwarzanej insuliny, zmniejszając tym samym jej ilość we krwi.

Działanie leków na wywołanie owulacji polega na blokowaniu odpowiedzi organizmu na estrogen lub hamowaniu produkcji tego hormonu. Niski poziom estrogenu lub brak reakcji na niego powoduje, że wytwarzane jest więcej hormonu folikulotropowego, co sprzyja wzrostowi pęcherzyków jajnikowych. Korzystny wpływ może mieć utrata wagi w przypadku otyłości lub nadwagi.

Zabiegi polecane osobom z zespołem policystycznych jajników

Laparoskopowa skaryfikacja jajników to zabieg, podczas którego za pomocą specjalnej igły wypala się kilka otworów na powierzchni jajnika. Skuteczność w przywracaniu owulacji szacuje się na 50%, a jajeczkowanie pojawia się po około 12 tygodniach po zabiegu.

Inną opcją jest zapłodnienie in vitro, podczas którego komórki jajowe są chirurgicznie pobierane z jajników, połączone z męskim nasieniem w celu utworzenia zarodka, który jest następnie przenoszony do macicy. 

Oszacowanie momentu występowania owulacji przy PCOS

Ponieważ PCOS może wpływać na regularność cyklu, oszacowanie momentu owulacji bywa trudne. Istnieją pewne metody naturalnego planowania rodziny, które mogą być pomocne. Należą do nich:

• kalkulator/ kalendarz dni płodnych;
• metody obserwacji śluzu;
• pomiar podstawowej temperatury ciała z wykorzystaniem termometru owulacyjnego.

Więcej o naturalnych metodach planowania rodziny w artykule: cykl kobiety a NPR

Zdrowa ciąża czy większe ryzyko poronienia?

Niektóre badania wykazują wzrost szansy na poronienie u osób z PCOS, podczas gdy inne przypisują ten wzrost innym czynnikom, takim jak nadwaga, otyłość, podeszły wiek lub stosowanie terapii niepłodności. Kobiety w ciąży mające zespół policystycznych jajników są bardziej narażone na cukrzycę ciążową, nadciśnienie, stan przedrzucawkowy i przedwczesny poród. Odpowiednia waga kobiety przed zajściem w ciążę i ograniczenie przyrostu masy ciała w czasie jej trwania może pomóc uniknąć tych powikłań.