Cykl miesiączkowy na czym polega i jak przebiegają jego fazy?

Na czym polega cykl miesiączkowy?

Cykl miesiączkowy – jest to szereg naturalnych zmian w produkcji hormonów oraz w strukturach macicy i jajników żeńskiego układu rozrodczego. Cykl menstruacyjny występuje u kobiet dojrzałych płciowo i jest oznaką dobrze funkcjonującego układu rozrodczego. Cykle zwykle u dorosłych kobiet trwają od 21 do 35 dni (średnio 28 dni) przez około 30 – 45 lat.

Pierwsza miesiączka 

Menarche to pierwsze krwawienie miesiączkowe u kobiety. Zarówno z perspektywy społecznej jak i medycznej jest często uważany za główny punkt dojrzewania kobiety, ponieważ świadczy o jej płodności. Występuje po około 14 miesiącach od szczytu pokwitaniowego, czyli jednego z etapów procesu dojrzewania, podczas którego następuje najintensywniejszy skok wzrostu ciała, zmienia się budowa ciała, a nawet rysy twarzy. 

Nadejście pierwszej miesiączki mogą poprzedzać pewne symptomy, takie jak: 

• pogorszone samopoczucie, nudności;
• niewielkie plamienia – trwające kilka dni;
• biała wydzielina z pochwy – może pojawić się kilka miesięcy przed pierwszym krwawieniem.

Jednak bardzo często pierwsze krwawienie występuje “z zaskoczenia” bez poprzedzających ją, wymienionych wyżej symptomów, czy objawów charakterystycznych dla dojrzałych kobiet (jak przy PMS).

WAŻNE!
Należy pamiętać, że proces dojrzewania jest bardzo indywidualny. Zwykle menarche pojawia się między 12 a 14 rokiem życia, jednak u niektórych pojawia się dopiero w wieku 15-16 lat. W przypadku braku wystąpienia miesiączki u dziewczynki starszej niż 14 lat warto skonsultować się z lekarzem, który wykluczy ewentualne nieprawidłowości lub wskaże jak je rozwiązać. Dodatkowo, po wystąpieniu pierwszego krwawienia normalnym jest, że na początku cykl nie będzie regularny. Pierwsze miesiączki są zwykle bezowulacyjne i pojawiają się w różnych odstępach czasowych (nawet kilkumiesięcznych). 

Zmiany zachodzące w czasie cyklu menstruacyjnego

Poniższa grafika przedstawia obrazowo szereg zmian zachodzących w organizmie kobiety. Zmiany w poziomach hormonów, podstawowej temperatury ciała, dojrzewanie pęcherzyka oraz uwolnienie komórki jajowej, złuszczanie i odbudowę wyściółki macicy – endometrium. Świadomość współistnienia tych procesów oraz ich wzajemnego oddziaływania na siebie pozwoli lepiej zrozumieć każdy etap cyklu, a tym samym zasadę funkcjonowania swojego organizmu. 

Miesiączka 

Nazywana również krwawieniem miesiączkowym,  jest pierwszą i najbardziej widoczną fazą cyklu macicy. Inicjowana jest comiesięcznym spadkiem poziomu estrogenów i progesteronu. Podczas trwania krwawienia poziom hormonów utrzymuje się na stałym poziomie. Następuje zwężenie małych tętnic (które tymczasowo dostarczały krew do endometrium macicy podczas fazy lutealnej), co powoduje ich kurczenie się i rozpad. Dopływ krwi do endometrium zostaje odcięty, a komórki górnej warstwy zostają pozbawione tlenu i obumierają. Cała warstwa endometrium zostaje usunięta pozostawiając dolną warstwę podstawną. Ilość krwi menstruacyjnej wynosi średnio 30-60 mililitrów, a jej utrata trwa około 2-6 dni. Krwawienie zwykle jest oznaką, że podczas ostatniego cyklu kobieta nie zaszła w ciążę, jednak nie należy tego uznawać za stuprocentowe potwierdzenie. 

Bardzo częstym symptomem towarzyszącym kobietom tuż przed menstruacją jest PMS – zespół napięcia przedmiesiączkowego. Różne symptomy może odczuwać nawet 20 – 32% kobiet w wieku reprodukcyjnym. Najczęściej opisywane objawy to: rozdrażnienie, huśtawka nastrojów. dysforia, agresja, depresja, płaczliwość, problemy z koncentracją, bóle głowy, bolesność piersi, zaparcia oraz wzdęcia. 

Więcej o PMS w artykule: Co to jest PMS?

Menopauza

Nazywana również klimakterium lub przekwitaniem. To okres w życiu kobiet, w którym miesiączka ustaje na stałe, jest to równoznaczne z brakiem możliwości zajścia w ciążę. Zwykle występuje między 45 a 55 rokiem życia. Późne klimakterium ma miejsce, gdy ostatnia miesiączka pojawia się między 55 a 60 rokiem życia, natomiast wczesne klimakterium dotyczy kobiet, u których miesiączka ustąpiła w wieku 40 – 45 lat. Sytuacja, gdy ostatnia miesiączka wystąpi wcześniej niż w wieku 40 lat określana jest jako menopauza przedwczesna lub przedwczesny zanik funkcji jajników. Lekarze często definiują menopauzę jako występującą, gdy kobieta nie miała krwawienia miesiączkowego przez rok. W latach poprzedzających menopauzę, miesiączki zwykle stają się nieregularne. Krwawienia trwają dłużej lub krócej i stają się lżejsze lub bardziej obfite. W tym czasie kobiety często doświadczają uderzeń gorąca. Inne charakterystyczne objawy to suchość pochwy, problemy ze snem i zmiany nastroju. 

Faza folikularna 

Nazywana również fazą przedowulacyjną lub fazą poliferacyjną. Faza folikularna jest jednym z etapów cyklu miesiączkowego kobiety. Dochodzi w jej trakcie do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych. Jest to stymulowane poprzez wzrost stężenia hormonu folikulotropowego (FSH). Następnie najbardziej dominujący pęcherzyk dzięki działaniu hormonu luteinizującego (LH) jako jedyny osiąga pełną dojrzałość. Dodatkowo, zwiększony poziom estrogenu inicjuje tworzenie nowej warstwy endometrium w macicy. 

Owulacja

Inaczej jajeczkowanie, to kolejny z elementów cyklu miesiączkowego. W trakcie owulacji następuje pęknięcie pęcherzyka Graafa, a do jajowodu uwalniana jest komórka jajowa. U kobiet jajeczkowanie występuje co średnio 28 dni, około 15 – 15 dnia cyklu. Bezpośrednim bodźcem występowania owulacji jest nagły wyrzut hormonów: FSH i LH. Etap ten jest wyjątkowo istotny w kontekście planowania rodziny, ponieważ w krótkim czasie po uwolnieniu komórki jajowej możliwe jest jej zapłodnienie. Chcąc więc zaplanować moment współżycia (podczas starania się o dziecko lub wręcz przeciwnie próbując uniknąć ciąży) warto obserwować u siebie dokładny moment wystąpienia owulacji. Jest to możliwe poprzez śledzenie symptomów jajeczkowania na przykład za pomocą metody objawowo-termicznej. Opiera się ona na analizowaniu zmian zachodzących w wyglądzie śluzu szyjkowego i samej szyjki macicy oraz podstawowej temperatury ciała (PTC). 

PTC

Podstawowa temperatura ciała (ang.: basal body temperature) –  temperatura zmierzona, tuż po przebudzeniu, przed podniesieniem się z łóżka, po minimum 3 godzinach nieprzerwanego spoczynku. Zmiany hormonalne przebiegające podczas trwania całego cyklu widocznie odbijają się na wartościach podstawowej temperatury ciała. Zwiększenie stężenia progesteronu we krwi koreluje ze wzrostem PTC. Brak skoku temperatury może świadczyć o braku jajeczkowania w tym cyklu. Natomiast jeśli PTC utrzymuje się na poziomie wyższych temperatur przez dłużej niż 16 dni, a wcześniej doszło do współżycia to można założyć, iż doszło do zapłodnienia. 

Więcej o metodzie termicznej i PTC w artykule: Metoda rytmu, a metoda termiczna.

Termometr owulacyjny

PTC najlepiej odzwierciedla temperatura mierzona wewnętrznie (waginalnie). Optymalnym rozwiązaniem wydaje się termometr owulacyjny monitorujący PTC wewnętrznie przez całą noc. W ten sposób jest pewność uzyskania, prawidłowego (najniższego) oraz niezakłóconego pomiaru PTC, przy jednoczesnym uwolnieniu kobiety od dyscypliny porannej. 

Na wykresie poniżej można zauważyć, jak w tym samym czasie pomiar temperatury wykonany pod pachą jest o wiele bardziej zaburzony niż pomiar wykonany wewnętrznie (w pochwie). Zaburzenia pomiaru na zewnątrz ciała wynikać mogą z przyjętej pozycji spania, temperatury w pomieszczeniu lub nawet rodzaju piżamy. W rezultacie dokonywanie analizy PTC bazując na pomiarze zewnętrznym jest obarczone dużym błędem.

Prowadzone są prace badawczo – rozwojowe w kierunku powstania urządzenia monitorującego  PTC  intrawaginalnie i w sposób ciągły (przez całą noc). Zebrane w ten sposób dane mogą stanowić dobrą podstawę analizy PTC kobiety. 

Faza lutealna

Trwa około 14 dni. W tym etapie hormony przysadki (FSH i LH) powodują, że pozostałe części dominującego pęcherzyka przekształcają się w ciałko żółte, które wytwarza progesteron i estrogen. Wytwarzane hormony wywołują z kolei obniżenie poziomu FSH i LH, co ostatecznie przyczynia się do zaniku ciałka żółtego. Spadek poziomu progesteronu wyzwala miesiączkę i początek kolejnego cyklu. 

W przypadku, gdy komórka jajowa zostanie zapłodniona, ciałko żółte zostaje podtrzymane za pomocą hormonu HCG. Poziom progesteronu w takiej sytuacji nie obniża się, dlatego nie dochodzi do krwawienia miesiączkowego a ciąża może zostać utrzymana. 

Więcej o fazie lutealnej w konteście zagnieżdżania się zarodka w artykule: Zagnieżdżanie się zarodka, a faza lutealna.