W Polsce rodzi się około 2000 dzieci rocznie, które mają wady wrodzone układu nerwowego i kręgosłupa nazywanymi wadami cewy nerwowej. Każdy rodzic chciałby, aby jego potomstwo urodziło się zdrowe, jest więc sposób na zapobiegnięcie tych wad u dziecka. Badania naukowe wykazały, iż to właśnie kwas foliowy pomaga w prawidłowym rozwoju kręgosłupa i układu nerwowego dziecka. Kobiety, które w odpowiednim momencie rozpoczynają suplementację, rodzą zdrowe, niedotknięte takimi wadami wrodzonymi dzieci.
Kwas foliowy nazywany jest również folianami, witaminą B9 lub folacyną. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa folium, oznaczającego liść. Należy do organicznych związków chemicznych z grupy witamin B. Foliany obecne w naturalnych produktach żywnościowych są bardzo wrażliwe na działanie wysokiej temperatury, światło słoneczne, tlen, jony metali (miedzi i żelaza), pH środowiska. Dlatego odnotowuje się ich wysokie straty na poziomie 50 – 80%.
Źródła kwasu foliowego
Wiele produktów spożywczych ma naturalnie wysoki poziom kwasu foliowego. Najwięcej kwasu foliowego zawierają surowe zielone warzywa, ziarna zbóż, owoce cytrusowe i nasiona roślin strączkowych. Oprócz żywności pochodzenia roślinnego foliany znajdują się również w produktach pochodzenia zwierzęcego m.in. w wątróbce, jajach i serach dojrzewających. Wchłanianie folianów w przewodzie pokarmowym jest mocno ograniczone i nie przekracza 50%. Zdecydowanie większą przyswajalnością charakteryzuje się syntetyczny kwas foliowy zawarty w preparatach farmaceutycznych i suplementach diety (nawet 100%). W niektórych krajach (nie w Polsce) w kwas foliowy jest wzbogacany np. chleb co charakteryzuje się przyswajalnością folianów na poziomie 85%.
Zawartość folianów w mikrogramach (µg) na 100g niektórych produktów spożywczych:
- szpinak 193 µg,
- brukselka 130,0 µg,
- brokuły 119,0 µg,
- orzechy arachidowe 110 µg,
- kapusta włoska 80,0 µg,
- orzechy laskowe 72,0 µg,
- kalafior 55,0 µg,
- mąka pszenna typ 500 54,0 µg,
- ryż brązowy 53,0 µg,
- papryka czerwona 52,0 µg,
- kiwi 38,0 µg,
- kasza gryczana 32 µg,
- pomarańcza 30,0 µg,
- pieczywo pszenne 27,9–44,5 µg,
- pieczywo żytnie 9,0–38,0 µg,
- banan 22 µg,
- truskawki 17 µg.
Jakie jest zapotrzebowanie na kwas foliowy? Witaminy zwiększające szansę na zajście w ciąże
Bardzo niewielkie ilości kwasu foliowego są syntezowane przez drobnoustroje jelitowe, więc ich głównym źródłem jest pożywienie i suplementacja. Zaburzenie wchłaniania folianów, prowadzące w konsekwencji do niedoborów stwierdza się u osób z chorobami przewodu pokarmowego, alkoholików i palaczy tytoniu. Upośledzone wchłanianie mogą powodować również leki przeciwzapalne, przeciw padaczce i leki hormonalne (głównie antykoncepcja hormonalna). Zapotrzebowanie na foliany różni się od wieku i stanu fizjologicznego (jest zwiększone u kobiet w ciąży i karmiących piersią).
Tabela średniego zapotrzebowania i zalecanego spożycia dla kobiet i mężczyzn w różnym wieku i stanie fizjologicznym na podstawie norm polskich:
| Grupa, płeć, wiek | mikrogramy [µg] folianów na dobę | ||
| średnie zapotrzebowanie | zalecane spożycie | wystarczające spożycie | |
| Niemowlęta 0-6 miesięcy 7-11 miesięcy | 65 80 |
||
| Dzieci 1–3 lat 4–6 lat 7–9 lat | 120 160 250 | 150 200 300 | |
| Dziewczęta i chłopcy 10–12 lat 13–15 lat 16–18 lat | 250 330 330 | 300 400 400 | |
| Kobiety i mężczyźni > 19 lat | 320 | 400 | |
| Kobiety w ciąży | 520 | 600 | |
| Kobiety karmiące piersią | 450 | 500 | |
Źródło: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf
Dlaczego spożywanie folianów jest tak ważne?
Są szczególnie ważne w momentach częstych podziałów i wzrostu komórek takich jak ciąża i rozwój niemowlaka. Niedobór folianów utrudnia syntezę DNA i podziały komórkowe, najbardziej wpływając na komórki krwiotwórcze i nowotwory, ze względu na ich większą częstotliwość podziałów komórkowych.
Osoby z niższym poziomem kwasu foliowego mogą częściej doświadczać depresji, a jego suplementacja może wspomóc działanie leków na depresję.
Suplementacja pomaga zmniejszyć działanie niepożądane metotreksatu – leku stosowanego w leczeniu ciężkiego zapalenia stawów, choroby Leśniowskiego-Crohna lub łuszczycy.
Dlaczego kwas foliowy jest ważny przy staraniu się o dziecko?
Kiedy dziecko rozwija się we wczesnym okresie ciąży, kwas foliowy pomaga w tworzeniu cewy nerwowej. Jest on bardzo ważny, ponieważ może pomóc w zapobieganiu niektórych poważnych wad wrodzonych dziecka (bezmózgowie) i kręgosłupa (rozszczep kręgosłupa).
Każda kobieta w wieku rozrodczym niezależnie od tego czy planuje ciążę, czy nie, powinna suplementować kwas foliowy, by wspomagać tworzenie nowych komórek i zapobiegać wadom wrodzonym płodu. Około połowa ciąż jest nieplanowana, a poważne wady wrodzone mózgu lub kręgosłupa dziecka pojawiają się na wczesnym etapie ciąży (3-4 tygodnie po tym jak wystąpi zapłodnienie), zanim większość kobiet w ogóle wie, że jest w ciąży. Z tego powodu regularna suplementacja kwasu foliowego w wieku rozrodczym jest taka ważna. Zbyt późne rozpoczęcie stosowania kwasu foliowego nie przyniesie spodziewanego efektu ochronnego.
Podczas starania się o dziecko oprócz zadbania o swój organizm warto go również lepiej zrozumieć. Może nam w tym pomóc termometr owulacyjny, dzięki niemu jesteśmy w stanie bardzo precyzyjnie określić moment owulacji.
Kwas foliowy a płodność
U kobiet foliany są ważne w zapewnieniu jakości i dojrzewaniu oocytów, implantacji, umiejscowieniu, wzrostu płodu i rozwoju jego narządów. U mężczyzn uczestniczą w procesie powstawania i dojrzewania plemników.
Jak być pewnym spożycia wystarczającej ilości kwasu foliowego, aby zapobiec wadom cewy nerwowej?
Należy wprowadzić:
- suplementowanie poprzez spożycie leków zawierających witaminę B9 lub suplementów najlepiej wskazanych przez lekarza,
- spożywanie żywności bogatej w foliany,
- spożywanie żywności wzbogaconej.
>> Więcej na ten temat w artykule: Dieta i płodność
Gdzie można kupić kwas foliowy?
Kwas foliowy w postaci tabletek lub jako element składu preparatów wielowitaminowych zawierających dawkę 0,4 mg kwasu foliowego można zakupić bez recepty w każdej aptece.
Niedobór kwasu foliowego
Występuje, gdy w organizmie nie ma wystarczającej ilości kwasu foliowego. Może prowadzić do anemii nazywanej anemią megaloblastyczną. W czasie ciąży niedobór kwasu foliowego zwiększa ryzyko wrodzonych nieprawidłowości. Niedobór, może być przyczyną rozwoju raka piersi, macicy, prostaty, Niektóre objawy niedoboru kwasu foliowego obejmują:
- osłabienie,
- zmęczenie,
- problemy z koncentracją,
- ból głowy,
- drażliwość,
- palpitacje serca,
- owrzodzenie na języku i w jamie ustnej,
- zmiana koloru skóry, włosów, paznokci,
- duszności,
- egzema,
- łojotokowe zapalenie skóry,
- zajady,
- zahamowanie wzrostu i odbudowy komórek w organizmie,
- depresja, stany niepokoju, lęku,
- bezsenność, problemy z pamięcią,
- u dzieci i młodzieży zahamowanie wzrostu
Do osób o podwyższonym ryzyku niedoboru kwasu foliowego należą:
- osoby nadużywające alkoholu,
- kobiety w ciąży,
- kobiety w wieku rozrodczym,
- osoby ze schorzeniami wpływającymi na wchłanianie składników odżywczych (np. celiakia).
Nadmiar kwasu foliowego
Niekontrolowane spożycie suplementów z kwasem foliowym może przyczynić się do nadmiernego spożycia tego składnika. Jego nadwyżka może maskować niedobór witaminy B12, który niewykryty w odpowiednim czasie może prowadzić do nieodwracalnych zmian neurologicznych. W związku, z czym zaleca się, aby suplementacja szczególnie wysokich dawek kwasu foliowego była uzupełniona o witaminę B12.
Tabela górnego tolerowanego poziomu spożycia kwasu foliowego dla kobiet i mężczyzn w różnym wieku i stanie fizjologicznym na podstawie polskich norm:
| Grupa | Wiek | Mikrogramy kwasu foliowego na dobę |
| Niemowlęta | 0-6 miesięcy | - |
| 7-11 miesięcy | - | |
| Dzieci | 1-3 lata | 200 |
| 4-6 lat | 300 | |
| 7-10 lat | 400 | |
| Młodzież | 11-14 lat | 600 |
| 15-17 lat | 800 | |
| Dorośli | >17 lat | 1000 |
| Kobiety w ciąży | 1000 | |
| Kobiety karmiące piersią | 1000 | |
Źródło: https://www.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2020/12/Normy_zywienia_2020web-1.pdf
