NPR czyli naturalne planowanie rodziny obejmują metody świadomości płodności w celu unikania współżycia podczas okresu płodnego cyklu miesiączkowego (okres, w którym ciąża jest najbardziej prawdopodobna) jako naturalna metoda antykoncepcji lub wręcz przeciwnie jako sposób zaplanowania momentu współżycia tak, by szanse na zapłodnienie były największe. W tym zagadnieniu zawierają się takie pojęcia jak: MPR – Metody rozpoznawania płodności, MOC – metody obserwacji cykli, czy FAM (ang. fertility awareness methods) – metody rozpoznawania okresów płodnych i nie płodnych w cyklu miesiączkowym kobiety na podstawie różnych symptomów.
Na co należy zwrócić szczególną uwagę w przypadku NPR?
NPR wymaga od kobiety monitorowania i rejestrowania różnych sygnałów płodności podczas cyklu menstruacyjnego w celu określenia kiedy występują dni płodne. Obserwacja cyklu kobiety nie dotyczy wyłącznie kobiet skoncentrowanych na metodach NPR, ale także takich, które chcą zwiększyć świadomość zdrowotną swojego ciała. Zainteresowanie swoim cyklem nie musi oznaczać dedykacji dla metod NPR, ponieważ obserwacja cyklu nie dotyczy tylko kobiet chcących zajść lub unikać ciąży w sposób wyłącznie naturalny, ale wszystkich, które zainteresowane są swoim zdrowiem ginekologicznym
Kalendarz dni płodnych
Cykl menstruacyjny to termin używany do opisania sekwencji wydarzeń zachodzących w ciele kobiety, aby w pełni zrozumieć zachodzące procesy oraz pojęcia takie jak dni płodne warto poznać zasadę funkcjonowania i przebieg cyklu menstruacyjnego.
Medycznie przyjmuje się, że regularny cykl trwa od 24 do 35 dni (średnio 28 dni). Rozpoczyna się w okresie dojrzewania, czyli między 12 a 13 rokiem życia i trwa do ustąpienia okresu płodności, czyli menopauzy przypadającej zwykle pomiędzy 45 a 55 rokiem życia.
Cykle i zmiany zachodzące w ciele kobiety – NPR
W czasie trwania cyklu następuje seria zmian w produkcji hormonów, strukturze macicy i jajników, które sprawiają, iż zajście w ciążę staje się możliwe. Równolegle i skoordynowanie przebiegają takie cykle jak:
- Cykl jajnikowy
Obejmuje procesy związane z dojrzewaniem pęcherzyków jajnikowych, uwolnieniem żeńskiej komórki płciowej oraz powstaniem ciałka żółtego. Dzieli się go na trzy etapy:
- Stadium pęcherzykowe (1 – 13 dzień cyklu)
W tym czasie następuje rozwój i powstanie dojrzałego pęcherzyka jajnikowego (inaczej nazywanego pęcherzykiem Graafa). Powstaje również torebka pęcherzyka zawierająca komórki gruczołowe odpowiedzialne za wydzielanie estrogenów.
- Owulacja (ok. 14 dzień)
Następuje pęknięcie dojrzałego pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie do jajowodu dojrzałej komórki płciowej, która tylko w tej postaci zdolna jest do zapłodnienia. Jeśli do tego nie dojdzie w odpowiednim czasie, komórka ulega degradacji.
- Stadium lutealne (15 – 28 dzień)
Zamyka ono cykl jajnikowy. Pod wpływem hormonu luteinizującego pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte, które wydziela progesteron (hormon ten będzie odpowiadał za utrzymanie ciąży, jeśli dojdzie do zapłodnienia). Po zapłodnieniu ciałko żółte przekształca się w tzw. ciałko żółte ciążowe, a jeśli do zapłodnienia nie dojdzie w ciałko białawe.
- Cykl zmian zachodzących w macicy – regulacja i utrzymanie wyściółki macicy do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej.
Zmiany w obrębie błony śluzowej macicy są bezpośrednio związane ze zmianami w obrębie jajnika. Wytwarzane przez jajniki estrogeny i progesteron wpływają na grubość oraz właściwości fizjologiczne błony śluzowej macicy.
Etapy cyklu macicznego
W cyklu macicznym również możemy wyróżnić pewne etapy:
- Faza miesiączkowa (1 – 5 dzień)
W pierwszy dzień cyklu płciowego przypada pierwszy dzień menstruacji – czyli krwawienia, które powstaje w wyniku złuszczania się powierzchniowej warstwy błony śluzowej. Należy zwrócić uwagę, że to właśnie owulacja jest początkiem cyklu naturalnego kobiety, lecz z racji tego, że trudno jednoznacznie ją określić przyjęło się, że pierwszy dzień miesiączki jest właśnie tym początkowym dniem, ponieważ łatwiej go zidentyfikować.
- Faza odbudowy (6 – 14 dzień)
Etap ten polega na odnowieniu się błony śluzowej. Proces ten jest stymulowany działaniem estrogenów wytwarzanych przez rozwijający się pęcherzyk jajnikowy. Za koniec tej fazy uważa się moment pęknięcia pęcherzyka Graafa.
- Faza wydzielnicza (15 – 27 dzień)
Pęcherzyk Graafa przekształca się w ciałko żółte wytwarzające progesteron. Pod wpływem tego hormonu błona śluzowa macicy staje się coraz grubsza, przez co jest gotowa do przyjęcia zapłodnionej komórki jajowej, która zagnieździ się i umożliwi dalszy rozwój zarodka.
- Faza martwicza (28 dzień)
W wyniku niedoboru progesteronu i zmniejszeniu stężenia estrogenów (w przypadku kiedy nie doszło do zapłodnienia) następuje obumieranie błony śluzowej, co doprowadza do złuszczania jej w postaci kolejnej miesiączki.
Co jest istotne podczas monitorowania cyklu?
U każdej kobiety długość każdego etapu może być inna, dlatego niezwykle ważne jest monitorowanie objawów charakterystycznych dla każdej fazy cyklu. Jest to możliwe dzięki dokładnej i rzetelnej obserwacji i kontroli symptomów owulacji. O których więcej w artykule: Symptomy owulacji. Bez tego – używając tylko tak zwany kalkulator dni płodnych, poznajemy bardzo uogólnione i uśrednione informacje o przebiegu cyklu, które mogą nie mieć odniesienia w rzeczywistości, a stosowane w ten sposób NPR jako metody antykoncepcyjne mogą okazać się zawodne.
Metody rozpoznawania płodności – jak zajść w ciążę?
- Temperatura w dni płodne
Po owulacji następuje niewielki wzrost podstawowej temperatury ciała (PTC). W celu pomiaru należy użyć dokładnego termometru owulacyjnego, każdego ranka, przed wstaniem z łóżka. Niestety, aby pomiar poranny był rzetelny, należy go wykonać o tej samej porze, nawet w weekend, kiedy chcemy pospać dłużej. Temperatura może spadać i rosnąć w zależności od etapu cyklu. Nieznaczna zmiana temperatury (wzrost o około 0,2 – 0,6︒C) utrzymująca się przez około trzy dni może świadczyć o wystąpieniu owulacji. Więcej o PTC w artykule: Czego można się dowiedzieć z obserwacji PTC?
- Metoda monitorowania wydzieliny szyjki macicy
W różnych okresach cyklu miesiączkowego następuje zmiana ilości i tekstury wydzieliny szyjkowej. Poprzez samokontrolę możesz oceniać konsystencję i kolor śluzu szyjkowego. W różnych fazach cyklu cechy charakterystyczne wydzieliny będą się różnić. Generalnie przyjmuje się, iż każdy śluz, który występuje do trzeciego dnia wzrostu PTC, jest śluzem płodnym. Niektórym kobietom trudno jest określić fazy śluzu, ponieważ występuje on przez cały cykl. W takim przypadku nie można wyznaczać dni płodnych, obserwując śluz.
>> Więcej o tym w artykule o symptomach owulacji.
- Istotna jest również długość i regularność cyklu menstruacyjnego.
Zalety obserwacji cyklu oraz NPR
- Obserwacja cyklu i NPR nie przynoszą żadnych fizycznych skutków ubocznych.
- Jeśli naturalne planowanie rodziny jest przestrzegane bardzo konsekwentnie
i prawidłowo, może być skuteczne nawet w 99% (1 do 9 kobiet na 100, które stosują naturalne planowanie rodziny zajdzie w ciąże w ciągu roku). - Jest akceptowalne dla wszystkich wyznań i kultur.
- Dostępne dla większości kobiet.
- Może być używane, by uniknąć ciąży lub zajść w ciążę.
- Obserwacja symptomów może pomóc we wcześniejszym odkryciu ewentualnych chorób i infekcji.
- Poznanie swojego cyklu pozwala skuteczniej starać się o ciążę, ponieważ wcześniej rozpoznajemy potencjalne nieprawidłowości i rozpoczynamy ich leczenie.
- Jest to odpowiednia metoda dla kobiet wykluczających antykoncepcję hormonalną
z powodów zdrowotnych lub światopoglądowych. - Chęć obserwacji cyklu nie należy wiązać z konkretnym światopoglądem tylko ze świadomością swojego ciała i zdrowia ginekologicznego.
Wady NPR
- Jeżeli symptomy różnych etapów cyklu w szczególności dni płodnych nie są śledzone w sposób rzetelny i konsekwentny NPR mogą nie być skuteczne.
- Potrzeba czasu, aby uzyskać rzetelne dane oraz nauczyć się rozpoznawać prawidłowo symptomy poszczególnych etapów (może to zająć od 3 do 6 cykli).
- Nie chroni przed chorobami przenoszonymi drogą płciową (na przykład takimi jak HIV). Przed chorobami przenoszonymi drogami płciowymi chroni wyłącznie antykoncepcja barierowa, taka jak prezerwatywa.
- Stosując NPR jako metodę antykoncepcji należy wstrzymać się od współżycia
w okresie, w którym można zajść w ciążę. W okresie dni płodnych w celu uniknięcia ciąży należy stosować inne metody antykoncepcyjne (np. prezerwatywę). - Wymaga dyscypliny, ciągłego zaangażowania i praktyki.
- Na sygnały płodności, a tym samym na skuteczność metod, mogą mieć wpływ choroby, stres, podróże, spożyte posiłki i alkohol itp.
- Po zastosowaniu antykoncepcji awaryjnej należy odczekać 2 pełne cykle, by móc zacząć polegać na naturalnym planowaniu rodziny.
NPR – dla kogo? Kto powinien unikać?
Z metod naturalnego planowania rodziny może korzystać większość kobiet. Niektóre sytuacje mogą jednak wpływać na objawy płodności, przez co metody te mogą okazać się mniej skuteczne. Należy rozważyć inną metodę jeśli kobieta:
- ma nieregularne miesiączki, (o kubeczku menstruacyjnym przeczytasz tu: Kubeczek menstruacyjny – ekologiczne rozwiązanie na miesiączkę);
- ma krótkie lub długotrwałe schorzenia wpływające na objawy płodności;
- przyjmuje leki zakłócające produkcję śluzu szyjkowego;
- niedawno zakończyła przyjmować antykoncepcję hormonalną, więcej o tym w artykule o przejściu z antykoncepcji hormonalnej na obserwację cyklu;
- ma infekcje pochwy;
- w nieodległym czasie poroniła lub przeszła aborcję;
- niedawno urodziła i karmi piersią;
- regularnie podróżuje przez strefy czasowe;
- nałogowo spożywa alkohol;
- zajście w ciążę może stanowić zagrożenie dla niej lub dziecka.
